Γενικά

Ψυχολογικό εμβόλιο κατά του “ιού” της παραπληροφόρησης

Η παραπληροφόρηση είναι κολλητική, εξαπλώνεται και αναπαράγεται όπως ένας ιός! Μπορούμε να την «καταπολεμήσουμε» με ένα εμβόλιο;

Ο «ιός» των παραπλανητικών και ψεύτικων ειδήσεων, οι οποίες τείνουν να εξελιχθούν σε επιδημία στην εποχή του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ίσως μπορεί να αντιμετωπισθεί σε ένα βαθμό με τον ανάλογο τρόπο: με ένα «εμβόλιο». Αυτή την πρωτότυπη ιδέα προτείνουν βρετανοί και αμερικανοί επιστήμονες, οι οποίοι μάλιστα έκαναν και τα πρώτα σχετικά πειράματα με απρόσμενη επιτυχία.

Οι ερευνητές των πανεπιστημίων Κέμπριτζ, Γέιλ και Τζορτ Μέισον, με επικεφαλής τον κοινωνικό ψυχολόγο δρα Σάντερ βαν ντερ Λίντεν, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Global Challenges" (Παγκόσμιες Προκλήσεις), πιστεύουν ότι, όπως στις λοιμώδεις νόσους, έτσι και στην εξαπλούμενη «ασθένεια» των ψευδών ειδήσεων που μεταδίδονται με την «επαφή», οι άνθρωποι θα μπορούσαν να αποκτήσουν ένα είδος ψυχολογικής ανοσίας.

Ουσιαστικά, οι επιστήμονες εισηγούνται να εκτίθενται οι άνθρωποι εκ των προτέρων σε μια μικρή δόση παραπληροφόρησης (όπως το εμβόλιο εισάγει στον οργανισμό μικρές δόσεις ενός εξασθενημένου παθογόνου μικροοιργανισμού), που στη συνέχεια θα μπορούσαν να εξουδετερώσουν τον κύριο όγκο των ψεμάτων.

«Η παραπληροφόρηση μπορεί να γίνεται κολλητική, να εξαπλώνεται και να αναπαράγεται όπως ένας ιός. Η ιδέα μας είναι να παρέχουμε μια τέτοια γνωστική 'γκάμα' απόψεων, που θα βοηθά τους ανθρώπους να χτίζουν αντιστάσεις απέναντι στην παραπληροφόρηση, έτσι ώστε την επόμενη φορά που οι άνθρωποι πέσουν πάνω της, να είναι λιγότερο ευάλωτοι σε αυτήν» δήλωσε ο Λίντεν.

Σε ένα (καμουφλαρισμένο) πείραμα που έκαναν οι ερευνητές, παρουσίασαν σε πάνω από 2.000 άτομα δύο διαφορετικά επιχειρήματα για την κλιματική αλλαγή, ένα αληθές και ένα ψευδές. Όταν αυτά παρουσιάστηκαν με τη σειρά αυτή, τότε η επίδραση που είχε η -βασισμένη στα γεγονότα- αληθινή επιχειρηματολογία, «σκεπάστηκε» στο μυαλό των ανθρώπων από τας ψεύδη που ακολούθησαν στη συνέχεια.

Όταν όμως η αρχική αληθινή πληροφορία συνδυάσθηκε με λίγη ενημέρωση για την παραπληροφόρηση εν είδει «εμβολίου», τότε οι κατοπινές τελείως παραπλανητικές «ειδήσεις» είχαν πολύ λιγότερη απήχηση στους ανθρώπους που προηγουμένως είχαν «εμβολιασθεί», σε σχέση με όσους δεν είχαν κάνει το ίδιο. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν ότι οι απόψεις της πλειονότητας των ανθρώπων παρέμειναν πιο κοντά στην επιστημονική αλήθεια.

Στην περίπτωση της κλιματικής αλλαγής, το «εμβόλιο» μπορεί να συνίσταται σε μια γενική προειδοποίηση ότι «ομάδες με πολιτικά κίνητρα χρησιμοποιούν τεχνικές παραπλάνησης για να πείσουν το κοινό πως οι επιστήμονες διαφωνούν μεταξύ τους για την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή» (σ.σ. στην πραγματικότητα υπάρχει επιστημονική ομοφωνία σε ποσοστό 97%). Ή το εμβόλιο μπορεί να συνίσταται σε πιο ειδικές προειδοποιήσεις, όπως π.χ. ότι μόνο ένας στους 100 αρνητές της κλιματικής αλλαγής έχει επιστημονικό υπόβαθρο στην κλιματολογία.

Εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, είναι πλέον οι ιστοσελίδες που διαδίδουν ψέματα ή -ακόμη χειρότερα- ψέματα ανακατεμένα με αλήθειες, σε σημείο που συχνά είναι αδύνατο για τους περισσότερους ανθρώπους να διακρίνουν την αλήθεια από το ψέμα.

Χαρακτηριστικές περιπτώσεις ευθείας παραπληροφόρησης είναι οι χαλκευμένες ιστορίες που κυκλοφόρησαν ευρέως μέσω του Facebook, στο πλαίσιο της πρόσφατης δηλητηριώδους προεκλογικής περιόδου στις ΗΠΑ, ότι ο Πάπας υποστήριζε τον Ντόναλντ Τραμπ ή ότι η Χίλαρι Κλίντον είχε πουλήσει όπλα στους ισλαμιστές του ISIS.

Ήδη το Facebook ανακοίνωσε ότι αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για να καταπολεμήσει το φαινόμενο που επηρεάζει εκατομμύρια χρήστες του, οι οποίοι εκτίθενται σε ψέματα. Παράλληλα, αυξάνεται η πίεση στη Google και στο Twitter να πάρουν επίσης το θέμα πιο σοβαρά.

Στη Γερμανία έχει προταθεί η δημιουργία μια ειδικής κυβερνητικής υπηρεσίας, που θα καταπολεμά τις ψευδείς ειδήσεις ενόψει των φετινών εκλογών στη χώρα.

Οι ερευνητές επεσήμαναν ότι στο παρελθόν οι βιομηχανίες καπνού και ορυκτών καυσίμων έχουν χρησιμοποιήσει τακτικές ψυχολογικού «εμβολιασμού», προκειμένου να διασπείρουν αμφιβολίες στο κοινό σχετικά με τους κινδύνους των προϊόντων τους για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Η νέα μελέτη αντιστρέφει αυτό το «όπλο», για να το χρησιμοποιήσει υπέρ της ειδησεογραφικής και επιστημονικής αλήθειας.