Τεχνολογία

Το ρήγμα του Τυρνάβου και ο σεισμός στην Ελασσόνα

Η Ερευνητικής Ομάδα Γεωλογίας του τμήματος Γεωλογίας Α.Π.Θ. για το σεισμό και την ιστορία των ρηγμάτων της περιοχής.

Ο σεισμός μεγέθους 6,3 της 3ης Μαρτίου 2021 συνδέεται με το ρήγμα του Τυρνάβου, το οποίο είναι τυπική γεωλογική δομή παρόμοια με πολλές άλλες της ευρύτερης περιοχής, αναφέρεται σε ανακοίνωση της Ερευνητικής Ομάδας Γεωλογίας των Σεισμών  του τμήματος Γεωλογίας Α.Π.Θ..

Έχει διεύθυνση Δυτική-Βορειοδυτική και μήκος 10-12 χλμ με μικρές επιφανειακές διαρρήξεις, κατακόρυφης μετατοπισης 20-40 εκατοστών και χαρακτηρίζεται από σεισμικότητα χαμηλού έως μετρίου μεγέθους. Το μέγεθος αυτής της τάξης: 6,2 με 6,3 θεωρείται ως η οροφή (ανώτατο) της σεισμικής δυναμικότητας του. Το μικρό βάθος της εστίας 8-10 χλμ και ο γεωλογικός χαρακτήρας του ρήγματος προοιωνίζουν πλούσια και μακροχρόνια μετασεισμική ακολουθία, η οποία ήδη εξελίσσεται με μετασεισμούς μέχρι 5,2.

Το ρήγμα αυτό είναι από τα καλύτερα μελετημένα ρήματα του ελληνικού χώρου για περισσότερο από 30 χρόνια από την ερευνητική ομάδα Γεωλογίας των Σεισμών του Α.Π.Θ. σε συνεργασία με τον Καθηγητή του πανεπιστήμιου της Φερράρα R. Caputo και περιλαμβάνεται στην Ελληνική Βάση Ενεργών Ρηγμάτων (GreDaSS https://gredass.unife.it/ στην οποία περιγράφεται με λεπτομέρεια).

Σύμφωνα με τα γεωλογικά δεδομένα, τις γεωφυσικές έρευνες και παλαιοσεισμολογικές εκσκαφές για τη μελέτη της γεωλογικής ιστορίας του ρήγματος, τεκμηριώνεται μια δραστηριότητα αργή, η οποία χαρακτηρίζεται από κατακόρυφες επιφανειακές σεισμικές μετατοπίσεις 20-40 cm και πιθανό διάστημα επανάληψης 1.000 χρόνων, καθώς και χαμηλό ρυθμό ολίσθησης 0,05-0,2 mm / χρόνο. Όμως ο χρόνος αυτός έχει παρέλθει από τον τελευταίο γεωλογικά προσδιορισμένο σεισμό, που υποδηλώνει την εμφάνιση πιθανού σεισμικού «κενού». 

Είχε επισημανθεί πολύ νωρίς, από την ερευνητική μας ομάδα (2004, 2006, 2017), ότι η θέση του ρήγματος σε μια πολύ πυκνοκατοικημένη περιοχή και η εγγύτητα με την τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας, τη Λάρισα αυξάνει τον σεισμικό κίνδυνο της περιοχής.

Αντίστοιχος σεισμός μεγέθους 6,3 συνέβη στην Λάρισα το 1941 την 1η Μαρτίου, ακριβώς πριν από 80 χρόνια, με σοβαρότατες ζημίες στη πόλη και στα γύρω χωριά, κυρίως ανατολικά στον θεσσαλικό κάμπο, που προερχόταν από το ρήγμα «Ασμάκι», ενώ ένας άλλος σεισμός 5,6 συνέβη στη ίδια περιοχή τον Νοέμβριο του 1901, με επίκεντρο το χωριό Βερδικούσα, πιθανώς στην προέκταση του ίδιου ρήγματος. Υπάρχουν πληροφορίες για σεισμό το 1781 ίδιου μεγέθους, ενώ μια αναφορά για ίδιου μεγέθους σεισμό το 1766 αμφισβητείται και αναθεωρείται.

Άλλα ενεργά γεωλογικά ρήματα της περιοχής είναι στις παρυφές της Λάρισας, της Γυρτώνης, της Ροδιάς, Ελασσόνας, Γόνων, Τεμπών και Ομολίου, τα οποία μελετώνται σήμερα με τις πλέον σύγχρονες μεθόδους (δορυφορικές, Drone υψηλής ανάλυσης, γεωδαιτικά, γεωλογικά και παλαιοσειμολογικά). Ο πρώτος όμως που αναφέρεται σε σεισμούς που διάνοιξαν τα Τέμπη, με τη συμβολή του Ποσειδώνα (Γαιοσείστης, γαιή-οχος, Ποσειδάων ενοσίχθων), είναι ο ιστορικός Ηρόδοτος.

Το σεισμολογικό ρήγμα Τυρνάβου αποτελεί πρότυπο έρευνας και κυρίως διδασκαλίας όπως το σχεδίασε ο κ. Ricardo Caputo, Prof. Dipartimento di Fisica e Scienze della Terra, Universita di Ferrara,με την συνεπικουρία των Σπύρο Παυλίδη ομότιμο καθηγητής Τμήματος Γεωλογίας Α.Π.Θ., τον κ. Αλέξανδρος Χατζηπέτρος Αναπλ. Καθηγ. του Τμήματος Γεωλογίας Α.Π.Θ., τον αρχαιολόγο Bruno Heli, τον καθηγ. Κ. Παπαζαχο και το Δήμο Τυρναβου. Η τριμερής αυτή συνεργασία του Δήμου Τυρνάβου με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το πανεπιστήμιο της Ferrara της Ιταλίας αποσκοπεί στη δημιουργία ερευνητικού και εκπαιδευτικού κέντρου γεωλογίας και σεισμολογίας.

Το Ερευνητικό και Εκπαιδευτικό Κέντρο για τη Γεωλογία και Σεισμολογία Τυρνάβου έρχεται να καλύψει την έλλειψη εκπαιδευτικών, ερευνητικών, και μουσειακών υποδομών τόσο στην Ελλάδα όσο στην Ιταλία και στη Μεσόγειο γενικότερα με τη δημιουργία και λειτουργία ενός μοναδικού, στον ευρωπαϊκό χώρο ανοιχτού μουσειακού πάρκου για τη γεωλογία των σεισμών. Το σύνολο του εξοπλισμού του Κέντρου είναι προσαρμοσμένο (σήμερα διαλύεται) ώστε να χρησιμοποιείται και εξ αποστάσεως, μέσω του διαδικτύου για γεωλογική, παλαιοσεισμολογική, σεισμολογική, γεωδαιτική και εκπαιδευτική δραστηριότητα. Δυστυχώς όμως παρά τις 20ετείς προσπάθειες το έργο παραμένει ημιτελές και δεν ολοκληρώνεται.