Γενικά

Ασυνόδευτα προσφυγόπουλα: το ταξίδι της χαμένης αθωότητας

Βιώνουν συναισθήματα αντίστοιχα με αυτά των στρατιωτών στο μέτωπο.

Ψυχική οδύσσεια που μπορεί να κρατήσει ακόμη και δύο γενιές αποτελεί ο ξεριζωμός των προσφυγόπουλων, που χάνουν μάνα, πατέρα και αδέλφια και η ίδια η ζωή τα υποχρεώνει να ταξιδεύουν μόνα τους, προκειμένου να επιβιώσουν.

Συναισθήματα που ισοδυναμούν με αυτά που βιώνουν οι στρατιώτες στο μέτωπο, αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές και πλήθος διαταραχών αντιμετωπίζουν τα ασυνόδευτα παιδιά, που επί της ουσίας παρακάμπτουν, χωρίς τη θέληση τους, τα χρόνια της αθωότητας.

O ψυχολόγος-νευροψυχολόγος παίδων, διδάκτωρ παιδοψυχολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Σήφης Κουράκης, φωτίζει την πιο σκοτεινή πτυχή αυτών των παιδιών, τα οποία αποτελούν και την πιο ευάλωτη ομάδα των μεταναστευτικών ροών.

Το 40% περίπου των παιδιών των προσφύγων έχει πέσει θύμα βιαιοπραγιών, σύμφωνα με το Γερμανικό Επιμελητήριο Ψυχοθεραπευτών (BPtK). Το ποσοστό αυτό είναι ακόμα μεγαλύτερο στα ασυνόδευτα παιδιά, τα οποία λόγω της εξουθένωσης από το ταξίδι προς την ελευθερία, υποφέρουν συνήθως από αϋπνίες, εφιάλτες, κλειστοφοβία και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, εξαιτίας των συχνότατων και πρόωρων ματαιώσεων, σύμφωνα με τον δρα Κουράκη.

Πρόσφατη μελέτη του αραβικού επιστημονικού περιοδικού Journal of Psychiatry, αναφέρει ότι τα ασυνόδευτα παιδιά είναι άμεσα ευπρόσβλητα από διαταραχή μετα-τραυματικού στρες, καθώς τα συναισθήματά τους έχουν βληθεί πρόωρα και ανεπανόρθωτα, από βιώματα απώλειας γονέων και αδελφών, τα οποία όπως μας εξηγεί ο Δρ. Κουράκης, ενεργοποιούν τους μηχανισμούς αντίδρασης, άγχους , πένθους και στέρησης, πριν ακόμα οι μηχανισμοί άμυνας στον παιδικό ψυχισμό, διαρθρωθούν και εδραιωθούν αναπτυξιακά.

«Αυτές οι απώλειες- ειδικά των γονεικών προτύπων- αποτελούν βαρύτατη ψυχολογική επιβάρυνση, που καθηλώνει και διαταράσσει τον παιδικό ψυχισμό, δεδομένου ότι -σύμφωνα με τα δεδομένα των νευροεπιστημών για τον παιδικό εγκέφαλο- τα παιδιά έως την ηλικία των επτά ετών, αναγνωρίζουν τον εαυτό τους και τις δευτερογενείς ανάγκες τους, κυρίως μέσα από την αντανάκλαση της παρουσίας των γονέων τους» αναφέρει.

Συναισθήματα αντίστοιχα με αυτά των στρατιωτών στο μέτωπο

Η κατάθλιψη σε αυτά τα παιδιά είναι συχνή πολύ πριν την εφηβεία. «Δεν είναι τυχαίο ότι οι ερευνητές διαπίστωσαν πως οι έφηβοι πρόσφυγες πάσχουν από το σύνδρομο PTSD (Posttraumatic stress disorder ), δηλαδή μετατραυματικό στρες, που ισοδυναμεί με τα συναισθήματα που βιώνουν οι στρατιώτες στο μέτωπο. Σύμφωνα με τη μελέτη, του αραβικού Journal of Psychiatry, 92% των Παλαιστινίων παιδιών, μεταξύ των ηλικιών 15 και 18, είχαν συμπτώματα PTSD, ενώ 30% βρέθηκε να νοσεί πλήρως από την ψυχική αυτή νόσο» λέει.  Το μετατραυματικό στρες, σύμφωνα με τον Δρα Κουράκη, συναντάται, επίσης, και μεταξύ ατόμων που έχουν εκτεθεί σε παρατεταμένες και οξείες τραυματικές συνθήκες, ειδικά κατά την παιδική ηλικία, όπως η παιδική σεξουαλική κακοποίηση.

Προβλήματα στη μάθηση, τη μνήμη και συναισθηματική απορρύθμιση

«Πρόσφατες έρευνες καταδεικνύουν ότι πολλές ορμονικές αλλαγές μπορεί να προκύψουν στον εγκέφαλο, ως αποτέλεσμα της έκθεσης σε τραυματικές συνθήκες και παρατεταμένο τραύμα και αυτό δημιουργεί προβλήματα στην εκμάθηση, τη μνήμη και τη ρύθμιση των συναισθημάτων. Επίσης, αυτές οι συγκεκριμένες ορμονικές αλλαγές του εγκεφάλου, μπορούν να συμβάλουν σε σοβαρές δυσκολίες της συμπεριφοράς, όπως διατροφικές διαταραχές, παρορμητικότητα, επιθετικότητα, ανάρμοστη σεξουαλική συμπεριφορά, κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών και άλλες αυτοκαταστροφικές ενέργειες, καθώς και συναισθηματική απορρύθμιση, όπως έντονη οργή, κατάθλιψη, ή κρίσεις πανικού, αλλά και ψυχικές δυσκολίες όπως διάσπαση προσοχής και αμνησία» αναφέρει ο κ. Κουράκης.

Η μερική η παντελής απουσία γονιού, βασική αιτία για τον αυτοκτονικό ιδεασμό

Σύμφωνα με μελέτη της Υπηρεσίας Παιδιού-Εφήβου, της Γ΄ Ψυχιατρικής Κλινικής του ΑΠΘ Π.Γ.Ν. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΧΕΠΑ, ο αυτοκτονικός ιδεασμός συναντάται συχνότερα στα παιδιά με μετατραυματική διαταραχή και μάλιστα στους έφηβους το ποσοστό είναι αξιοσημείωτα υψηλότερο. Συγκεκριμένα για τα ασυνόδευτα παιδιά, όπως μας εξηγεί ο κύριος Κουράκης, ο αυτοκτονικός ιδεασμός φαίνεται να αναπτύσσεται σε συνθήκες μεγάλης ευαλωτότητας και αιφνίδιου γονεικού πένθους και ο βασικός λόγος είναι η μερική ή παντελής απουσία της γονεϊκής παρουσίας.

Η χαμένη παιδική ηλικία και η μεταβίβαση των ψυχικών διαταραχών στις επόμενες δύο γενιές

Παρόλο που η εμπειρία διαχρονικά δεν έχει ακόμη επαληθευτεί, ώστε να έχουμε ενήλικες πρόσφυγες με ιστορικό ασυνόδευτων παιδιών, όπως π.χ. στην καταστροφή της Σμύρνης, που ήταν τελείως διαφορετικές οι συνθήκες και για τον λόγο αυτό δεν είναι δυνατόν να γίνουν κοινωνικοί και ερευνητικοί παραλληλισμοί, εκτιμάται ωστόσο ότι στην ενήλικη ζωή τους, τα ασυνόδευτα παιδιά, θα παρουσιάσουν διαφόρων ειδών διαταραχές, σύμφωνα με τον Δρα Κουράκη.

«Ως προσωπικότητες στην ενήλική ζωή πιθανόν να συνοδεύονται από συχνές υπεραγχώδεις διαταραχές, επιρρέπεια στην κατάθλιψη, διαταραχές ταυτότητας και χαμηλή επαγγελματική αυτοεκτίμηση. Και όλα αυτά μπορεί να μεταβιβαστούν μέχρι και τις επόμενες δύο γενιές, για τον λόγο ότι οι απόγονοι συμβιώνουν με αδύναμα και ασταθή γονεικά πρότυπα. Ένας ενήλικας που ουσιαστικά έχει παρακάμψει τα συναισθήματα της παιδικής ηλικίας, είναι πιθανόν να παρουσιάσει συναισθηματικές παλινδρομήσεις, που αντιστοιχούν σε ανώριμες συμπεριφορές, μεγάλη αμφιθυμία στις διαπροσωπικές σχέσεις αλλά και εξαιρετικό βαθμό δυσκολίας, στην αντοχή της παραμικρής απόρριψης».

Η Μαλάκ, ο Ομάρ, η Μπιλέν. Παιδιά χωρίς παιδική ηλικία... Παιδιά που μεγαλώνουν απότομα και ενίοτε δεν ωριμάζουν. Παιδιά ενός κατώτερου Θεού... Κι όμως την ώρα που οι φράχτες υψώνονται σε πολλά μέρη της Ευρώπης, κάποιοι θα πρέπει να τους γκρεμίσουν. Κάποιοι θα πρέπει να ασχοληθούν σοβαρά με τις τύχες αυτών των παιδιών, τη στιγμή μάλιστα που χιλιάδες άτεκνα ζευγάρια, πασχίζουν διακαώς να γίνουν γονείς.