ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ ΕΛΕΝΗ
Οι αδελφές Μιραμπάλ και η εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών
Η Ελένη Παλαιολόγου είναι μέλος της Ομάδας Αρθρογραφίας της SAFIA.
Η 25η Νοεμβρίου έχει οριστεί τα τελευταία 21 χρόνια από την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ (Ψήφισμα 54/134) ως παγκόσμια ημέρα εξάλειψης της βίας κατά των γυναικών. Η ημέρα αυτή είχε καθιερωθεί ήδη δέκα χρόνια πριν από γυναικείες οργανώσεις ως φόρος τιμής στις τρεις αδελφές Μιραμπάλ. Οι αδελφές Μιραμπάλ ήταν αγωνίστριες από την Δομινικανή Δημοκρατία, οι οποίες βασανίστηκαν μέχρι θανάτου κατ΄εντολή του δικτάτορα Τρουχίλο, στις 25 Νοεμβρίου το 1960.
Η Διακήρυξη για την εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, που υιοθετήθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 1993, από την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ορίζει την βία κατά των γυναικών “ως κάθε πράξη βίας με βάση το φύλο που έχει ως αποτέλεσμα ή είναι πιθανό να οδηγήσει σε σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βλάβη ή ταλαιπωρία στις γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων απειλών τέτοιων πράξεων, εξαναγκασμού ή αυθαίρετης στέρησης της ελευθερίας, είτε συμβαίνει σε δημόσια είτε στην ιδιωτική ζωή”.
Επιπλέον, στις 4 Ιουνίου του 1994, στην 24η Τακτική Σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών στο Belem Do Para, υιοθετήθηκε η ομώνυμη Σύμβαση. Σύμφωνα ιδίως με τα άρθρα 4-9, αναγνωρίζονται επίσημα στις γυναίκες δικαιώματα τα οποία διαφυλάσσουν τόσο την σωματική ακεραιότητα τους, όσο και τη σύμφυτη με το φύλο αξία τους, συμβάλλοντας αισθητά στην ανάπτυξη της ισότητας ανάμεσα στα δύο φύλα.
Τα φαινόμενα βίας κατά των γυναικών αποτελούν μια από τις χειρότερες μορφές έμφυλου διαχωρισμού και διαρκώς τον ανατροφοδοτούν, οδηγώντας συχνά έως και σε γυναικοκτονίες. Ως βία ορίζεται η σωματική ή ψυχολογική κακοποίηση με σκοπό την ηθική και σωματική βλάβη του θύματος. Η έμφυλη βία, εν προκειμένω σε βάρος των γυναικών, υποδηλώνει ότι ο θύτης έχει ως γνώμονα των πράξεων του το -βιολογικό ή κοινωνικό- θηλυκό φύλο. Η άσκηση έμφυλης βίας καταπατά τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, αλλά και το σύνολο της ενωσιακής νομοθεσίας, που αναγνωρίζει δικαιώματα, αρχές και ελευθερίες, όπως ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η ελευθερία η ισότητα και η δημοκρατία. Ας σημειωθεί, ακόμα, πως στον ευρωπαϊκό χώρο το έτερο κείμενο προστασίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση, με τη γενικόλογη διατύπωσή της καλύπτει και τις γυναίκες, ενώ η νομολογία του Δικαστηρίου του Στρασβούργου έχει καλύψει και αντίστοιχα ζητήματα.
Ας φωταγωγήσουμε φέτος, όχι μόνο τα κτήρια με πορτοκαλί χρώμα, όπως όρισε για την διετία 2019-2020 ο ΟΗΕ, αλλά και την ρίζα του προβλήματος. Η βία κατά των γυναικών υποθάλπει μία ευρύτερη πατριαρχική θεώρηση της κοινωνίας, που αναγνωρίζει το αρσενικό φύλο ως ανώτερο του θηλυκού. Μέσω σημαντικών κατακτήσεων δικαιωμάτων των γυναικών τα τελευταία χρόνια, όπως το δικαίωμα στην μόρφωση, στην εργασία, στην ίση αμοιβή και στο δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, έχει μετριασθεί σημαντικά η a priori αντίληψη περί κατωτερότητας και μειονεξίας τους. Τα δικαιώματα αυτά είναι άξια αναφοράς ως κεκτημένα των αγώνων του φεμινιστικού κινήματος, του οποίου η σύσταση χρονολογείται από το πρώτο συνέδριο για τα δικαιώματα των γυναικών στην Νέα Υόρκη το 1848. Αξίζει να σημειωθεί πως η δράση του φεμινισμού στην χώρα μας άρχισε το 1887 με την κυκλοφορία της εφημερίδας «Η Εφημερίς των Κυριών», διευθύντρια της οποίας ήταν η Καλλιρρόη Παρρέν, δημοσιογράφος και η πρώτη Ελληνίδα φεμινίστρια. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα κατάλοιπα σε διάφορες εκδηλώσεις συμπεριφορών και γεγονότων. Η συνεχής προβολή της γυναίκας ως σεξουαλικού αντικειμένου στις διαφημίσεις, η φασματική ισότητα των δύο φύλων στο χώρο εργασίας (με ποσοστό απασχόλησης για τους άνδρες 79% και τις γυναίκες 67.3% σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά της ΕΕ για το έτος 2019) και η ελλιπής εκπροσώπηση των γυναικών στην Βουλή των Ελλήνων με, μόλις, 56 γυναίκες έναντι 244 ανδρών, είναι στοιχεία που συμβάλλουν στην όχι σπάνια θεώρηση των γυναικών ως του αδύναμου φύλου, στην σημερινή ελληνική κοινωνία.
Συχνά παρατηρούμε ότι οι γυναίκες που δέχονται βία από το οικογενειακό ή επαγγελματικό περιβάλλον, δεν καταγγέλλουν τις επιθέσεις αυτές, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα το θύμα να είναι υπόλογο για την ζωή και τις επιλογές του στο κοινωνικό σύνολο. Στην γνωστή ερώτηση «τι θα πει ο κόσμος;» η απάντηση, δυστυχώς, δεν είναι η καταδίκη όποιου ασκεί την βία. Η πλειοψηφία απαντά με αδιαφορία ενώ στην χειρότερη των περιπτώσεων, είτε θα υπάρχει ο αντίλογος του «έλα, όλο και κάτι θα έχεις κάνει και εσύ», είτε η παραίνεση της υπομονής και της παραμονής στο περιβάλλον όπου εκτίθενται στην βία γιατί «τι θα κάνεις τώρα μόνη σου;». Με λίγα λόγια, το θύμα στιγματίζεται και υποχρεούται να υπομείνει αυτή την κατάσταση, γεγονός που διαιωνίζει την σιωπή και τον φόβο. Κατά συνέπεια, καλλιεργείται στις γυναίκες μια ανάγκη να βρίσκονται σε διαρκή θέση άμυνας για πιθανά περιστατικά λεκτικής και σωματικής βίας, καθιστώντας τες στην πράξη ανελεύθερες. Όσο για τις στιγμές αναφοράς στον φεμινισμό που υπερασπίζεται την ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα, πραγματοποιείται συχνά η βεβιασμένη και επισφαλής ταύτιση του με τον μισανδρισμό όταν φυσικά ο δέκτης δεν μπορεί να κατανοήσει ότι δεν υπάρχουν μόνο δύο άκρα (μόνο ένα φύλο μπορεί να κυριαρχεί).
Εστίες βίας υπάρχουν παντού: στο ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον, στο χώρο εργασίας, στο δημόσιο βίο. Ωστόσο, στον καιρό της πανδημίας η παραμονή στο σπίτι και ο περιορισμός των μετακινήσεων μετατοπίζουν το μεγαλύτερο ποσοστό του προβλήματος στην οικία. Το σύνθημα ‘μένουμε σπίτι, μένουμε ασφαλείς’ για κάποιες γυναίκες είναι απολύτως αντιφατικό και ουτοπικό. Η παραμονή τους στο σπίτι όχι μόνο δεν τις προστατεύει αλλά τις εκθέτει σε ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο. Κατ’ επέκταση, σε ολόκληρο τον κόσμο τα ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας, με κύρια θύματα τις γυναίκες, αυξήθηκαν λόγω της παραμονής και του θύματος και του θύτη. Όπως γνωστοποίησε η Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (Γ.Γ.Ο.Π.Ι.Φ), στην Ελλάδα, τον Απρίλιο υπήρξε αύξηση 23,2% στον καταγεγραμμένο αριθμό γυναικών επιζώντων βίας πολλαπλών διακρίσεων. Η Actionaid κάνει λόγο για αύξηση της τάξης του 59% στις κλήσεις εθνικής γραμμής για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας στην Ιταλία. Η τοπική κυβέρνηση της Καταλονίας μιλά για 20% περισσότερες κλήσεις βοήθειας από τις πρώτες κιόλας μέρες της καραντίνας. Στην Χουμπέι της Κίνας, όταν ο SARS-COV-2 χαρακτηριζόταν ακόμα επιδημία οι κλήσεις οικογενειακής βίας τριπλασιάστηκαν σε σχέση με πέρυσι. Η Αντριάνα Μέλο, δικαστής στο Ρίο ντε Τζανέιρο που εξειδικεύεται σε τέτοιες περιπτώσεις αναφέρει αύξηση της τάξεως 40-50% συγκριτικά με πέρυσι. Αυτή είναι μια ενδεικτική εικόνα ποσοστών εν γένει οικογενειακής βίας με βασικά θύματα τις γυναίκες. Γεγονός είναι πως έρευνες παρουσιάζουν ότι 1 στις 3 γυναίκες θα έρθουν αντιμέτωπες με σεξουαλική, σωματική ή ψυχολογική βία από τον σύντροφο τους.
Το τέλος της έμφυλης βίας θα έρθει σταδιακά. Αυτό που καλούμαστε να κάνουμε εμείς είναι, αρχικά, να μην συνηγορούμε με την σιωπή στην ανεμπόδιστη τέλεση αυτού του εγκλήματος, αλλά να δίνουμε την δική μας φωνή για κάθε θύμα. Μας αφορά όλους η σωματική και η ψυχική κακοποίηση κάθε γυναίκας και τα τρομακτικά ποσοστά επιβεβαιώνουν πόσο σταθερά εδραιωμένη συνεχίζει να είναι η έμφυλη βία. Ας παλέψουμε για μια ουσιαστική ισότητα που δεν θα κλυδωνίζεται με κάθε τέτοιο περιστατικό.
Φέτος λοιπόν, για να τιμήσουμε την 25η Νοέμβρη, ας μετρήσουμε κάθε μία μέρα που δεν αισθανθήκαμε την απειλή της έμφυλης βίας και να την προσθέσουμε στην ζωή κάθε γυναίκας που έβγαλε μικρότερο σύνολο από εμάς. Ας παρέχουμε ασφάλεια και φωνή και οι επόμενες 25ες του Νοέμβρη θα είναι για όλους μια μέρα μνήμης όσων γυναικών θυσιάστηκαν και όχι μια υπενθύμιση υπαρκτού προβλήματος.
*H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.
